Zergatik artea bide gisa?

Arte Viva Fundazioko Gracia Lafuentek idatzitako artikuluaz arituko naiz ondoko lerrootan.

DAP programaz ari da Lafuente, pentsatzeko, hausnartzeko eta ikasteko programaz. Horrelaxe definitzen du berak: “en el programa DAP el arte es entendido como un elemento universal, integrador de culturas, que sirve para aprender a pensar y reflexionar”. Eta halaxe da zinez. Artea bide gisa planteatzen du, zerbait ikasteko herraminta gisa.

“Visual Thinking Strategies” sistema ingelesak bezala, honek ere galdera irekien sistema planteatzen du. Gai desberdinak aukeratzen dituzte irakasleek, eta haurren interesen arabera artelan batzuk hartzen dituzte. Haurren eguneroko bizitzako ekintzekin zerikusia duten gaiekin lotutako artelanak dira, eskola curriculumetik ahalik eta guttien urruntzen direnak.

40 artelan guztira. Horiekin galdera desberdinak egiten ditu irakasleak. Galdera horien ezaugarri nagusia galdera irekiak direla da: “zergatik erabili ditu margolariak kolore hauek koadroan” izan daiteke adibide bat. Ez dira inoiz “koadro honetan beroa egiten du?” bezalakoak eginen. Erantzunak ez dira “bai” ala “ez”. Debatea sortzea da helburua. Ikuspuntu desberdinak partekatu eta batak bertzearena aditzea. Solastea.

Argumentatuz eta adibideak jarriz, bakoitzak bere ideia azaleratzen du eta ez da bat bertzea baino balidoagoa. Interpretazio guztiek balio dute, erantzuna egoki sortua bada.

Modu horretan, artearen bitartez, bakoitza pertsona bezala garatzea, kulturan integratzea eta mundu honi buruzko iritzi ezberdinak trukatzea lortzen da. Artea ez da artistak helburu zehatz batekin egindako lan bat, interpretazio desberdinak eduki ditzakeen lan bat baizik. Interpretazio horiek ikasleek ikusten eta sentitzen dutenaren arabera ematen dituzte.

Horrela, integrazioa lortzen da, ikasle guztiak, beren heterogenotasunean, artearen inguruan elkartzea. Nolabaiteko talde-nortasuna garatzen laguntzen du eta artea ez da gutxi batzuentzat erreserbatutako diziplina bihurtzen. Guztiok parte har dezakegun artea bihurtzen da.

Blog honetan hasiera-hasieratik defendatu dudan ideiarekin lotuta dago DAP sistema hau: garrantzitsuena sentitzea da. Hori da artearen helburua, sentiaraztea. Ez dugu azalpen logiko zehatzik bilatu behar. Ez da beharrezkoa. Bakoitzari zer sentiarazten dion artelanak, horixe da garrantzitsuena. Horrekian gelditu behar dugu. Hori da artea.

Sistema honek galderen bidez, solasaldien bidez eta ideiak elkartrukatzearen bidez, artea modu hurbilagoan helarazten die ikasleei. Guztiek sentitu dezaketen fenomeno bihurtzen du platika, errespetua landuz eta ikuspuntu kritikoa garatzen lagunduz.

Visual Thinking Strategies (VTS)

Ikuspuntu kritikoaren lehenbiziko urratsak

Klasean bideo bat ikusi genuen eskola ingeles batean Haur Hezkuntzako haurrekin erabiltzen dituzten teknika interesgarri batzuen inguruan.

“Visual Thinking Strategies” (VTS) teknika azaltzen du bideoak. Sistema horrekin haurrek ikuspuntu kritikoa garatu dezaten lehenbiziko urratsak ematen dituzte. Arrazoiketa kritikoa plastikaren bidez lantzen dute. Hagitz adibide ona iruditu zitzaidan konstruktibismoa lantzeko. Umeek modu aktiboan parte hartzen dute eta haien ezagutzak ingurunearekin, sentimenduekin eta emozioekin harremanetan jartzen dituzte.

Umeek ikusten eta sentitzen duten guztia aldez aurretik zituzten ezagutzekin alderatzen dute eta buruan dituzten mundu-ikuskerarekin bateratzen dute ezagutza berria sortzeko. Modu horretan, konstruktibismoaren printzipio garrantzitsuenetako bat lantzen dute. Izan ere, jasotzen dituzten ezagutzak indartu egiten dituzte eta ikasleak ez dira modu pasiboan informazioa jasotzen duten hartzaile hutsak. Interpretazio prozesu bat da, ikusiz eta ikasiz sentitzekoa.

Sistema erraza da. Irakasleak artelan bat erakusten die umeei eta lasai-lasai hari begira uzten ditu. Ondotik hiru galdera luzatzen dizkie: 1- Zer gertatzen da argazkian? 2- Zergatik uste duzu hori gertatzen ari dela? 3- Zer gehiago ikus daiteke?

Ikasle bakoitzak, txanda errespetatuz, bere erantzunak aireratzen ditu. Irakasleak artelanera hurbiltzeko eskatzen die, bakoitzak bere ideia irudian ongi azal dezan. Horrela, gainontzeko ikasleek ongi ulertzen dute bakoitzak erran nahi duena. Guztiek iritzi desberdinak dituzte eta guztiek balio dute. Ez dago “ongi” eta “gaizki” baloraziorik.

Gisa horretan, batak bertzearekin partekatzen dituzte irudiak, sentimenduak, ideiak... Artearen bidez komunikazioa lantzen dute. Emozioak konpartitzen ikasten dute. Begiratzen ikasten dute, ondokoak entzuten, pentsatzen, eraikitzen…

Teknika hagitz ona iruditzen zait. Hala ere, zoritxarrez, hemengo ikastetxeetan ez dago hagitz zabaldua. Aurten praktikak egin nituenean ez nuen horrelakorik ikusi. Donostiako Zurriola Ikastolan antzeko teknikaren bat erabiltzen bazuten ere, orokorrean, nahiko urrun zeuden “Visual Thinking Strategies” honetatik.

Ikasleak ikuspuntu kritiko batetik hezi behar direla uste dut. Pentsatzen erakutsi behar zaie. Sentitzen. Ikuspuntu desberdinak interpretatzen. Eta hori lantzeko teknika ezinhobea da bideoan erakusten dena. Gainera, arteak aukera aunitz ematen ditu horretarako. Plastika ikasgai ezinhobea da ikuspuntu kritikoa garatzen hasten ikasteko.

Berriz ere, aitortu behar, ingelesek eredu ona daukatela eta aunitz ikas dezakegula haiengandik.

Elkartrukeko eztabaidagunea

Bideokonferentziaz gain, internet bidez ere harremanetan egon gara Bartzelonako Unibertsitateko ikasleekin.

Irakasleak irekitako eztabaidagune bati esker, hainbat material landu eta iritziak elkartrukatu ditugu.

Nik ere nire aportazio ttikia egin dut gune interaktibo horretan. Hauxe da linka.

Hiru bloke nagusi zeuden. Lehenbizikoan honako galderak luzatzen ziren, bertzeak bertze: Nola ikusten dugu bertzea? Nola uste dugu ikusten gaituztela gu? Nola ikusten dugu guk gure burua?

Klikatu hemen iritzi guztiak ikuteko... eta hauxe nire posteoa:

¿Còmo vemos al otro?

No creo que haya un tipo de alumno de Bellas Artes, ya que cualquier grupo de estudiantes lo forman personas totalmente heterogeneas, cada uno de su madre y de su padre, muy diversas y diferentes entre sí. Pero en general, y ateniendome a esta pregunta con toque humorístico, diría que el alumno de Bellas Artes es una persona sensible, creativa y con ganas de expresar sus emociones a través del arte en cualquiera de sus expresiones. Caricaturizando un poco, me atrevería a decir que son gente bohemia, con vestimentas raras y grandes carpetas en mano, que por la mañana ocupan todo el autobús. Fuman porros, discuten de política, y van a inaguraciones de galerías de arte de sus amigos/conocidos de la facultad.

¿Cómo nos ven a los alumnos de magisterio?

Nosotros somos gente muy infantil, que nos gusta jugar a la cadeneta y al pilla-pilla.

Somos estudiantes sin muchas ganas de estudiar, porque lo que nos interesa es pasárnoslo bien. Por eso hemos elegido magisterio, ya que la nota de corte es bastante baja y cualquiera entra fácilmente.

Nos gustan los niños, la mayoría hemos sido monitores de campamento, y tenemos un rollo "guay" que pocos estudiantes tienen.

No estudiamos mucho. Nuestros examenes son fáciles de aprobar. Hay muchos alumnos que trabajan y estudian a la vez, y lo hacen sin dificultad alguna. Estudiamos una carrera muy fácil; un chollo. Además, ahora se está poniendo de moda.

Cuando hace bueno, salimos al jardín de la facultad a jugar a juegos y además hacemos excursiones con los profesores.

Es una gozada de carrera. Muy facil y divertida.

Así es el estudiante de magisterio.

¿No?

¿Cómo nos vemos a nosotros mismos?

Yo hablaré por mí, ya que creo que no existe un grupo homogeneo de estudiantes de magisterio.

Yo estudio magisterio porque creo en otro tipo de educacion. No creo adecuada la educación tradicional actual, centrada en el mecanismo de "el profesor sabe, el alumno no. Por consiguiente, el profesor enseña, y el alumno aprende".

La educación escolar va mucho más allá de eso. Educar a un niño es más que enseñarle diferentes materias que propone la escuela.

La enseñanza de valores y principios empieza desde que nacemos. La escuela tiene que ser una escuela emocional, centrada en cada alumno, con necesidades y enseñanzas individuales y diferentes para cada uno.

Tenemos que intentar sacar de cada alumno lo mejor que tiene, ayudarle a ser como es, no guiarle a que sea como la sociedad quiere que sea.

Como profesores, tenemos que creer en los alumnos, en el artista que hay detrás de cada niño. Tenemos que enseñarles a manejar sus emociones sin que se sientan mal por cómo son.

No intentamos cambiar el mundo, ni la sociedad. Simplemente intentamos que los alumnos se sientan bien consigo mismos, darles todo lo que necesitan y ayudarles a ser como quieren ser.

La educación es muy larga y compleja pero en la escuela se pueden dar pequeños pasos que ayuden a cada persona a ser mejor persona día tras día. Y por supuesto, el sistema actual no ayuda en eso. Se centra en asignaturas y materias ortopedicas y estereotipadas que nos llevan a todos a ser iguales.

Blogeko bigarren proposamenean, arte ikasleen identitate forma nagusien inguruko eztabaida zabaldu zuen irakasleak, horretarako testu bat oinarri hartuta. Klikatu hemen guztia ikusteko. Testu hori irakurri eta blogeko bertze iritziak irakurrita, hauxe izan zen nire aportazioa:

En la entrevista de Carol Becker aparecen diferentes identidades que pueden ayudarnos a hacernos una idea de cómo es, en general, un/a artista.

Historicamente, han sido personas diferentes, que saliendo de los protopipos de la sociedad, han propuesto trabajos, ideas y valores alternativos. Admirados por mucha gente y odiados por otros, han salido adelante con una percepción del "cambio" que pocos son capaces de expresar.

Más allá del prototipo bohemio romántico solitario, el artista siente las cosas como pocos saben sentir. Siente las ideas, los ideales, el arte, el amor, las ciencias, la literatura, la cultura...

El/la artista no se queda en ser el/la autor/a de material consumible divertido. Su importancia y responsabilidad en la sociedad es mucho más importante y admirado que el trabajo de muchos dirigentes politicos, ya que aparte de ser el fiel reflejo de la sociedad actual, superan el paso de los años con magestuosidad y valentía, proponiendo ideas que florecen con el paso de los años.

Hirugarren zatian nortasun arketipoen inguruko eztabaida planteatzen da. Klikatu hemen komentarioak ikusteko. Identitate formak, haiekin harremantzeko ditugun moduak... ideia harrigarri eta interesgarriak irakurri nituen, batez ere Bartzelonako ikasleek idatzitakoak. Horietako pare bat hartuta, nire aportazioa egin nuen:

Me han llamado la atención dos ideas que se han comentado en esta pagína respecto a la enseñanza en las aulas:

1.- El/la profesor/a que utiliza modelos dirigidos y copias.

2.- El/la profesor/a que observa y guía a los alumnos de la mejor manera que puede.

En el sistema clásico de educación el primer arquetipo es el más extendido. Aunque intentamos huir de la idea del conformismo de l@s profesor@s que desgracadamente invaden las aulas actuales y nos empeñamos en ser el segundo arquetipo, la misma sociedad nos pone el tope y nos dice hasta qué punto puede llegar la ilusión y la utopia, y dónde vuelve a entrar en juego el primer arquetipo.

Es un juego en el que los alumnos de magisterio jugaremos hasta que los límites de la sociedad nos digan "basta".

Mientras tanto, saldremos de la facultad intentando cambiar el sistema escolar, intentando educar a los niños desde la libertad y desde el pensamiento crítico, manejando las emociones de manera libre y dejando (y ayudando) a cada alumn@ a ser como quiere ser.

Ya nos llegará el día en que perdamos esos ideales que defendemos y que nos convirtamos en típicos profesores de infantil que más que educar, controlan a los niños de la manera que menos molesten.

¿O no?

Ahí está el reto. Un reto que como alumno intentaré superar.

Bideokonferentziaren gisan, eztabaidagunea hau ere hagitz interesgarria iruditzen zait. Gustatuko litzaidake irekia mantentzea, Bartzelonakoen iritziak irakurri eta nireak gehiago emateko.

Bartzelonakoekin bideokonferentzia

Lotsa, lagun desatsegin hori

Joan den apirilaren 13an Bartzelonako Unibertsitateko Arte Ederretako ikasleekin bideo-konferentzia izan genuen.

Pantaila handi bat tarteko, ikasle bakoitza bere ikasketen inguruan solastatu zen, prototipoak, aurriritziak, rolen garrantziak... hainbat gai ateri ziren. Elkartruke horrek batek bertzeari zenbat erakusten ahal dion argi gelditu zen.

Hala ere, gure parte hartzea ez zen egokia izan. Lotsarengatik-edo, ez ginen hagitz komunikatibo agertu, eta rolak eta esterotipoak aldatu beharrean, euskaldunon fama itxia eta serioa gehiago indartu bertzerik ez genuen egin.

Hala ere, atera ziren gauza interesgarriak eta idea aunitzekin gelditu nintzen ni. Grazia egin zidan nola ikusten gaituzten magisteritzako ikasleak, eta bereziki ikasle mutilak. Harrituta gelditu ziren mutilak ikusi gintuztenean: "¡Pero si hay chicos!" oihukatu zuten pantailan agertu bezain pronto.

Aitortu behar dut ideia paregabea iruditu zitzaidala hasieratik. Sekula ez nuen horrelakorik egin eta emaitza ikusita, errepikatzeko modukoa izan zen, dudarik gabe. Hala ere, amorru punttu bat sentitu nuen hain ideia ona ez ongi probexteagatik. Ez genuen ateratzen ahal zen guztia ateri eta pena eman zidan hain ideia aberatsa hanka-motz gelditu izanak. Hala ere, hurrengorako talde ttikiagotan paratuta, edo giro intimoago batean ongi funtzionatu dezakeen ideia da bideokonferentziarena.

Pertsonalki, gogo haundiarekin gelditu nintzen. Gustatuko litzaidake gehiago parte hartzea, ideiak elkartrukatzea eta interakzio aktiboagoa sortzea Bartzelonako ikasleen eta gure artean.

Ideia ezinhobea da, unibertsitatean aplikatzeko hagitz aberatsa.